Tật khúc xạ ngày càng trở nên phổ biến ở nhiều gia đình hiện nay. Nếu bạn bắt gặp hình ảnh học sinh cúi sát xuống vở mới đọc được chữ. Hay người lớn than phiền họ thường mỏi mắt sau giờ làm. Đó có thể là những người đã mắc tật về mắt.
Tật khúc xạ là gì?
Tật khúc xạ là sự rối loạn điều tiết hình ảnh của mắt, khiến tia sáng không hội tụ đúng trên võng mạc. Tật làm giảm chất lượng hình ảnh nhìn được. Biểu hiện rất thực của tật về mắt, đó là nhìn chữ mờ, chớp mắt nhiều, nheo mắt mới thấy rõ biển chỉ đường…
Về bản chất, mắt hoạt động như một ống kính. Giác mạc và thủy tinh thể bẻ cong tia sáng, võng mạc là tấm phim nhận ảnh.
Ở mắt bình thường, tiêu điểm rơi đúng lên võng mạc. Ở mắt bị tật khúc xạ, nếu tiêu điểm lệch phía trước thì gây ra tật cận thị. Nếu tiêu điểm lệch phía sau thì gây ra tật viễn thị. Nếu tiêu điểm lệch rải rác thì gây ra tật loạn thị.
Hình ảnh đến mắt bị tật khúc xạ khá muộn, nhòe và biến dạng. Não phải khắc phục bằng cách nheo, co cơ điều tiết, dẫn tới mỏi, đau đầu, cáu gắt. Đặc biệt ở trẻ em khi học bài.
Tật khúc xạ về mắt là gì nếu nhìn dưới góc sinh học xã hội? Đó không chỉ là lỗi thị giác.
Với trẻ em, nó có thể lấy đi niềm vui học tập, khiến em bị bạn bè trêu chọc. Với người lớn, nó làm giảm tự tin, gây khó khăn khi lái xe ban đêm hoặc thao tác máy móc. Vì vậy, chúng ta gọi tật chỉ là một thuật ngữ y khoa thì chưa đủ. Nó là một tật, một bệnh, một giới hạn nhỏ nhưng ảnh hưởng lớn chất lượng đời sống hàng ngày.
Thế nhưng tật về mắt không phải là bệnh nan y. Chúng ta có nhiều phương án khắc phục hiệu quả tồn tại. Đó là đeo kính gọng, kính áp tròng, điều chỉnh thị lực bằng can thiệp y học.
Vậy làm thế nào để điều trị hiệu quả tật khúc xạ về mắt? Câu trả lời đó là chẩn đoán sớm và có thái độ chủ động, tích cực. Tuyệt đối đừng chờ đến khi mắt mệt mỏi, thậm chí chán nản mới đi kiểm tra. Nhận diện sớm tật về mắt là trao lại cho mình quyền kiểm soát thị lực và chất lượng cuộc sống.
Chỉ số khúc xạ là gì?
Chỉ số khúc xạ là ngôn ngữ chuyên môn mô tả mức độ lệch của hệ quang học mắt so với tiêu chuẩn. Chỉ số này thường được đo bằng đơn vị diop (D).
Khi bác sĩ mắt nói ‘-2.00 D’ hay ‘+1.50 D’. Nghĩa là họ đang mô tả mức độ sai lệch của tiêu điểm so với võng mạc.
Ở mắt cận, số âm càng lớn, tầm nhìn xa càng kém;
Ở mắt viễn, số dương càng lớn, tầm nhìn gần càng khó.
Loạn thị được ghi bằng hai thành phần: trị số và trục (ví dụ -1.25 x 90°), biểu diễn độ lệch theo chiều ngang/dọc của giác mạc.
Tật khúc xạ 2 mắt là gì?
Tật khúc xạ 2 mắt là tình trạng hai mắt cùng hoặc khác nhau về chỉ số khúc xạ. Mắt trái có thể cận -1.00 D, mắt phải cận -3.00 D, dẫn tới thị lực không cân bằng. Mắt phải gắng gượng bù trừ, lâu dài dễ gây mỏi hoặc nhìn đôi.
Nếu trẻ em có chênh lệch lớn giữa hai mắt (gọi là dị đồng khúc xạ) mà không được xử lý sớm, thì chúng có nguy cơ lác hoặc giảm thị lực một bên.
Đo chỉ số khúc xạ là bước đầu xác định cách chữa cận thị hiệu quả và phù hợp. Ở đây là sự phù hợp với nhịp sống, nghề nghiệp và mong muốn thẩm mỹ của bạn.
Một người thường thao tác máy tính cần độ rõ nét và chống mỏi. Họ hoàn toàn khác với vận động viên cần tầm nhìn xa tốt. Do đó, việc hiểu chỉ số khúc xạ giúp bạn có những quyết định thông minh. Đó là chọn kính đúng độ, cân nhắc, lựa chọn phẫu thuật khi đủ điều kiện.
Tật khúc xạ về mắt bao gồm những tật gì?
Khi nói tật khúc xạ về mắt, chúng ta đang liệt kê một nhóm tật phổ biến ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng tập trung hình ảnh của mắt. Các tật khúc xạ của mắt gồm ba loại chính: cận thị, viễn thị và loạn thị. Thêm vào đó, có thể kể tới lão thị. Đó là một dạng thay đổi xảy ra theo tuổi tác, cũng nằm trong phổ khúc xạ nhưng có cơ chế khác.
Cận thị
Người cận nhìn gần thấy rõ, nhưng nhìn xa mờ, thường phải nheo mắt để đọc biển báo. Ở trẻ em, cận thị có thể tiến triển nhanh nếu ít hoạt động ngoài trời và xem tivi, điện thoại nhiều.
Viễn thị
Trái ngược với cận, người viễn có thể nhìn xa rõ nhưng lại gặp khó khăn khi nhìn gần. Trẻ em bị viễn thị thường bù trừ tốt bằng cơ thể điều tiết. Chính điều đó khiến cha mẹ dễ bỏ sót cho đến khi trẻ than mỏi đầu.
Loạn thị
Nguyên nhân dẫn đến loạn thị do giác mạc có bề mặt không đều. Hình ảnh bị méo, bóng ảnh đôi hoặc chữ kéo dài. Người bị loạn thị thường mỏi mắt và đau đầu khi đọc lâu.
Lão thị
Lão thị thường xuất hiện sau 40 tuổi. Đó là hệ quả giảm đàn hồi của thủy tinh thể, khiến khả năng điều tiết giảm.
Ngoài ra, còn có các tình trạng phối hợp như vừa cận thị vừa loạn thị, vừa viễn thị vừa loạn thị, hoặc hai mắt có độ lệch lớn khác nhau, gọi là dị đồng khúc xạ.
Nếu mắt bị tật khúc xạ dạng dị đồng mà không can thiệp sớm thì có thể dẫn đến giảm thị lực vĩnh viễn ở mắt yếu hơn.
Nguyên nhân dẫn đến tật khúc xạ mắt là gì?
Nguyên nhân gây ra tật về mắt không phải một mà là sự giao thoa giữa cơ địa, môi trường sống và thói quen sinh hoạt.
Về cơ bản, mắt tật khúc xạ xuất phát từ cấu trúc hình học của nhãn cầu và bề mặt quang học, như giác mạc, thủy tinh thể không khớp với tiêu điểm trên võng mạc. Nhưng lý do sâu xa làm thay đổi cấu trúc này lại rất phong phú.
Yếu tố di truyền
Cha mẹ cận thị, viễn thị hay loạn thị tăng nguy cơ con cái thừa hưởng khuynh hướng này. Điều đó không có nghĩa là di truyền là định mệnh. Mà là Phùng Huy Hòa BUTITAN chỉ muốn cảnh báo để gia đình theo dõi sớm.
Thói quen nhìn gần kéo dài
Đọc sách trong ánh sáng yếu, dùng điện thoại/ máy tính suốt ngày, ít nghỉ mắt. Đây là yếu tố môi trường quan trọng khiến cận tiến triển nhanh, đặc biệt ở trẻ em đang phát triển.
Hoạt động ngoài trời ít ỏi
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng thời gian chơi ngoài trời tiếp xúc ánh sáng tự nhiên, nhìn xa, giúp giảm nguy cơ cận thị tiến triển.
Cấu trúc mắt bất thường
Một số người có giác mạc dốc hoặc nhãn cầu dài hơn bình thường, khiến tiêu điểm rơi trước hoặc sau võng mạc.
Chấn thương mắt, viêm nhiễm hay phẫu thuật trước đó cũng có thể làm thay đổi bề mặt giác mạc, dẫn đến loạn thị hoặc thay đổi chỉ số khúc xạ.
Ngoài ra, các bệnh hệ thống như tiểu đường có thể làm thay đổi khúc xạ tạm thời hoặc vĩnh viễn do tác động lên thủy tinh thể.
Ở người lớn tuổi, lão hóa tự nhiên của thủy tinh thể mất đàn hồi, dẫn đến lão thị. Đó là nguyên nhân khiến nhiều người sau 40 phải dùng kính đọc sách.
Thói quen sinh hoạt nghề nghiệp
Người làm việc cường độ nhìn gần cao như may vá, thợ mộc, lập trình viên, dễ gặp vấn đề mỏi mắt, dẫn tới phát hiện muộn tật và tiến triển.
Nói cách khác, tật về mắt là sản phẩm của cả bản đồ gen và bản đồ sống. Tức một phần do mặc định, một phần do bạn tạo ra bằng thói quen.
Triệu chứng tật khúc xạ về mắt như thế nào?
Triệu chứng tật khúc xạ thường rõ nhưng dễ bị bỏ qua vì diễn biến âm thầm. Bắt đầu bằng mờ, chớp mắt, tới mỏi, đau đầu. Rồi mới bắt đầu ảnh hưởng đến học tập hoặc công việc.
Nhiều người mô tả cảm giác nhìn như có màn sương khi cố nhìn xa. Chữ bị kéo dài khi đọc. Đó đều là những dấu hiệu rất thực của tật khúc xạ.
Cận thị biểu hiện bằng mờ xa, trẻ không thấy bảng ở lớp, phải ngồi gần; tài xế cảm thấy biển báo xa mờ ban đêm.
Viễn thị khiến người trẻ ra sức điều tiết để nhìn gần. Điều đó dẫn đến mỏi, nhức đầu sau vài trang sách. Trẻ nhỏ có thể nheo mắt, dụi mắt hoặc lười đọc.
Loạn thị làm hình ảnh bị méo, đôi khi thấy bóng mờ quanh chữ, làm giảm khả năng đọc liên tục. Người bị loạn thị thường than phiền mỏi mắt khi lái xe ban đêm.
Lão thị thường xuất hiện sau 40 tuổi. Biểu hiện lão thị là phải giơ sách xa hơn mới đọc được, hoặc cần ánh sáng mạnh để thấy rõ.
Ngoài những thay đổi thị lực trực tiếp, tật về mắt còn gây triệu chứng gián tiếp: mệt mỏi mắt, đau đầu vùng thái dương, nhìn lâu bị mờ. Một số người còn xuất hiện buồn nôn nhẹ khi đọc nhiều.
Trẻ em với tật khúc xạ thường thể hiện bằng sự giảm hứng thú học tập, hay ngoảnh mặt khi đọc. Chúng thường phản ứng chậm trong trò chơi khiến phụ huynh lầm tưởng là lười hay kém tập trung. Đó đều là những điểm cực kỳ nhạy cảm.
Nếu phát hiện muộn do triệu chứng không rõ ràng, thì có thể khiến trẻ mất cơ hội can thiệp sớm.
Một số dấu hiệu cảnh báo bạn nên đi khám mắt ngay:
Mất khả năng nhìn đột ngột, nhìn đôi;
Thay đổi thị lực trong thời gian ngắn;
Đau mắt nặng hoặc đỏ mắt kèm theo giảm thị lực.
Nhưng ngay cả những tín hiệu nhẹ như phải nheo mắt thường xuyên, cần tăng kích thước chữ trên màn hình, đau đầu sau giờ làm việc cũng cần được kiểm tra thị lực càng sớm càng tốt.
Hiện nay, các phòng khám mắt, cửa hàng kính mắt đều có thể đánh giá chỉ số khúc xạ, đo thị lực và đưa giải pháp phù hợp. Chính vì vậy, bạn đừng bao biện với bất kỳ lý do gì mình không thể đo khúc xạ được. Và tuyệt đối đừng đợi tới khi mắt mờ quá mới đo thị lực.
Cách chẩn đoán mắt bị tật khúc xạ
Chẩn đoán tật về mắt là một hành trình nhiều bước, không chỉ nhìn vào bảng chữ cái. Quy trình chuẩn bắt đầu bằng hỏi tiền sử. Gia đình có ai cận/viễn/loạn không. Nghề nghiệp, thói quen sử dụng màn hình như thế nào.
Sau đó là tiến hành các thao tác đo cơ bản và đo chuyên sâu để xác định chính xác chỉ số khúc xạ. Việc chẩn đoán kỹ càng giúp bác sĩ mắt không chỉ biết đó là tật về mắt nào. Đồng thời họ có thể đánh giá được tật khúc xạ đó ảnh hưởng tới cuộc sống của bạn ra sao.
Quy trình đo khúc xạ mắt chuẩn đơn giản như sau:
Đo thị lực cơ bản (bảng kiểm tra Snellen) để nhìn tổng quát;
Soi mắt đánh giá bề mặt giác mạc, tình trạng giác mạc và thủy tinh thể;
Đo khúc xạ tĩnh cho con số ban đầu;
Và cuối cùng, khám lâm sàng với thử kính để xác lập kính thích hợp.
Ở trẻ nhỏ và cả người lớn, bác sĩ mắt có thể dùng thuốc giãn đồng tử để tạm ngưng điều tiết. Điều này giúp tránh được sai số, do mắt tự điều tiết che giấu viễn thị.
Với người muốn phẫu thuật điều chỉnh khúc xạ, họ sẽ cần kiểm tra độ dày giác mạc. Khảo sát biểu mô và kiểm tra sức khỏe tổng thể mắt để đảm bảo phù hợp.
Chẩn đoán tật khúc xạ cần sự tương tác
Bác sĩ mắt sẽ hỏi về triệu chứng hàng ngày, nghề nghiệp, mong muốn. Để từ đó thiết kế giải pháp cá nhân phù hợp với bạn. Một điểm cảm xúc quan trọng, đó là nhiều người cảm thấy nhẹ nhõm khi lần đầu được giải thích rõ ràng về kết quả.
Vì vậy, nếu bạn nhận thấy dấu hiệu mệt mỏi mắt, giảm thị lực hay thay đổi thói quen nhìn, thì nên đo mắt cắt kính càng sớm càng tốt.
Nơi nào có quy trình đo khúc xạ mắt chuẩn?
Một quy trình đo khúc xạ mắt chuẩn cần đảm bảo tính khoa học, trang thiết bị hiện đại và đội ngũ chuyên môn có kinh nghiệm.
Bạn nên tìm đến:
Các bệnh viện mắt chuyên khoa;
Phòng khám mắt đa chuyên ngành của bệnh viện lớn;
Các chuỗi phòng khám mắt;
Cửa hàng kính mắt uy tín có bác sĩ mắt, kỹ thuật viên được đào tạo, thiết bị đo khúc xạ tự động, máy đo khúc xạ bằng thủ công và máy đo độ cong giác mạc.
Những nơi đó thường tuân thủ quy trình khám và lưu hồ sơ. Sự chuyên nghiệp đó chắc chắn sẽ giúp bạn dễ dàng theo dõi thay đổi thị lực về sau.
Quy trình đo mắt chuẩn thường bao gồm:
Tiếp nhận thông tin bệnh sử (tiền sử gia đình, nghề nghiệp, thói quen sử dụng mắt);
Đo thị lực ban đầu (Snellen);
Đo khúc xạ tự động (autorefractor) để có chỉ số sơ bộ;
Thử kính bằng tay (phép đo khúc xạ bằng retinoscopy và thử kính) để tinh chỉnh kết quả và kiểm tra sức khỏe ngoài mặt (soi đáy mắt, đo nhãn áp nếu cần).
Trẻ em hoặc những trường hợp có thể điều tiết mạnh sẽ được đo dưới tác dụng thuốc tiền đình thần kinh để tránh sai số.
Khi chọn nơi khám mắt, bạn hãy lưu ý chọn cơ sở uy tín để được giải thích rõ ràng kết quả đơn kính, chỉ số loạn, trục. Hướng dẫn cách sử dụng kính. Và đưa ra phương án theo dõi, thường 6-12 tháng với trẻ em, 1-2 năm với người lớn tùy mức ổn định.
Nếu bạn muốn cân nhắc phẫu thuật khúc xạ, thì nơi đó cần có thêm khảo sát trước phẫu thuật (độ dày giác mạc, đánh giá bề mặt) và giải thích rủi ro/lợi ích minh bạch.
Ngoài ra, trải nghiệm người bệnh cũng quan trọng. Nhân viên thân thiện, môi trường sạch sẽ và chế độ bảo hành sửa đổi kính giúp giảm lo lắng.
Ở khu vực thành thị, các bệnh viện mắt lớn và phòng khám chuyên khoa luôn là lựa chọn an toàn;
Ở vùng nông thôn, bạn nên tìm các cơ sở được công nhận hoặc chuyển tuyến về bệnh viện tỉnh/TP lớn khi cần.
Cách phòng ngừa các tật về mắt ra sao?
Phòng ngừa tật khúc xạ là tập hợp những thói quen nhỏ nhưng mạnh mẽ. Hoàn toàn không có phép màu, chỉ có những quyết định hàng ngày bảo vệ thị lực. Đầu tiên và quan trọng nhất với trẻ em, đó là tăng thời gian hoạt động ngoài trời. Ánh sáng tự nhiên và tầm nhìn xa giúp điều tiết nhãn cầu hợp lý, giảm nguy cơ cận tiến triển.
Phùng Huy Hòa gửi đến bạn một mục tiêu thực tế. Đó là dành ít nhất 1-2 giờ/ngày cho trẻ trong độ tuổi phát triển hoạt động ngoài trời.
Thiết lập quy tắc nhìn nghỉ khi làm việc với màn hình. Ứng dụng quy tắc 20-20-20, mỗi 20 phút nhìn gần, nhìn xa 20 feet, khoảng 6 mét, trong 20 giây giúp cơ mắt thư giãn.
Điều chỉnh khoảng cách đọc sách, điện thoại bằng cách giữ ít nhất 30cm cho sách và 40-50cm cho thiết bị. Cùng với đó là tư thế thẳng lưng và ánh sáng đủ, tránh đọc sách trong bóng tối hay ánh sáng chói.
Với người làm việc máy tính, họ cần dùng màn hình có kích thước phù hợp, điều chỉnh phông chữ và độ sáng để giảm ép mắt.
Dinh dưỡng và giấc ngủ cũng đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Một chế độ ăn đủ vitamin A, omega-3 và khoáng chất hỗ trợ sức khỏe mắt. Ngủ đủ giấc giúp hệ thần kinh và cơ điều tiết phục hồi.
Trẻ em nên khám mắt trước khi vào lớp 1 và kiểm tra định kỳ hàng năm hoặc khi có triệu chứng. Người lớn có thể kiểm tra 1-2 năm/lần hoặc thường xuyên hơn nếu có nguy cơ cao. Việc phát hiện sớm tật khúc xạ giúp can thiệp kịp thời, ngăn chặn tiến triển và tránh hậu quả lâu dài như lác hoặc giảm thị lực một bên.
Ngoài ra, cha mẹ cần hướng dẫn trẻ em thói quen dùng thiết bị số. Đặt giới hạn thời gian, xen kẽ hoạt động nhìn xa. Đồng thời biến việc hạn chế màn hình thành thói quen gia đình hoặc thời lượng cụ thể, chứ không chỉ là cấm đoán.
Đối với người trưởng thành, chúng ta cần có các biện pháp bảo vệ mắt khi làm việc trong môi trường có nguy cơ chấn thương và tránh hút thuốc, để tránh gây tổn thương mạch máu võng mạc.
Bạn hãy coi phòng ngừa tật khúc xạ như đầu tư. Những phút đưa con ra sân chơi. Những lần tĩnh tâm nghỉ ngơi mắt giữa giờ làm việc. Một lần kiểm tra mắt định kỳ. Tất cả cộng lại sẽ giữ cho bạn và người thân một tầm nhìn tươi sáng cho cả đời.
Nếu được phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách thì tật khúc xạ có thể phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả. Phùng Huy Hòa BUTITAN khuyên bạn hãy yêu thương đôi mắt bằng những thói quen nhỏ mỗi ngày. Vì thị lực khỏe chính là nền tảng cho một cuộc sống trọn vẹn và tươi sáng.
